Choroba czy nie choroba? Fakty i mity o wypaleniu zawodowym. W Międzynarodowym Dniu Walki z Wypaleniem Zawodowym, który przypada corocznie 14 września, w sieci pojawiła informacja o tym, że WHO umieściła wypalenie zawodowe w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11) oraz że będzie możliwe uzyskanie z tego powodu zwolnienia lekarskiego. Czy na pewno?
Autor publikacji: Wiktor Buczek, lekarz specjalista psychiatra, partner w Transition Group
Zaintrygowała mnie ta wiadomość. Przez lata byłem menedżerem. Wróciłem do zawodu lekarza. Jestem lekarzem specjalistą psychiatrą. Organizacje biznesowe znam od wewnątrz. Byłem obserwatorem prawie wszystkiego, co się dzieje w organizacjach, ponieważ sam w tym uczestniczyłem. Przychodzą do mnie pacjenci, którzy zwierzają się, czego doświadczają w pracy, co powoduje w nich lęk, wywołuje depresję, doprowadza do rozpaczy, niemocy, wymiotów w drodze od pracy, bólu pleców, a nawet do zaburzeń dysocjacyjnych. Dobrze ich rozumiem.
Istotna równowaga
Jestem zwolennikiem humanizmu w życiu i w pracy. Uważam, że wellbeing (szczególnie dobrostan psychiczny) jest bardzo ważny w życiu każdego człowieka, ponieważ wszystko zaczyna się w głowie. Dlatego powinna być zachowana równowaga między życiem zawodowym a osobistym, której – bywa – pracownicy nie mają ze względu na kult wydajności. Nie żyjemy w łatwym świecie. Odpoczynek, urlop, a nawet zwolnienie lekarskie odgrywają ważną rolę w utrzymaniu homeostazy życia. Moim zadaniem jest pomóc pacjentom w najlepszy możliwy sposób. Kiedy więc zwolnienia lekarskie są uzasadnione i potrzebne – jestem za. Moją uwagę zwrócił trend publicystyczny, który wygenerował wiele wypowiedzi. Można podążać za interpretacją łatwą, choć nie zawsze dokładną, bądź wręcz nieprawdziwą, można podążać za prawdą, choć nie zawsze jest to łatwe. Wybór należy do nas.
Wypalenie w ICD-10
Po raz pierwszy syndrom wypalenia zawodowego opisał Herbert Freudenberger w 1974 r. Niezależnie i równolegle zagadnieniem tym zajmowała się Christina Maslach, która o wy-paleniu napisała w 1976 r. W 1983 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadziła Międzynarodową Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych, wersję 10, tzw. ICD-10. W tejże klasyfikacji umieszczono pozycję Z73.0 – Wypalenie się (Stan wyczerpania życiowego). Warto zauważyć, w którym miejscu klasyfikacji ICD-10 umieszczono wypalenie: rozdział XXI „Czynniki wpływające na stan zdrowia i kontakt ze służbą zdrowia (Z00-Z99)”.
Poniżej fragmenty ICD-10, objaśniające rolę tego rozdziału:
„Kategorie Z00–Z99 są przeznaczone do stosowania w sytuacjach, gdy u danej osoby za rozpoznanie lub problemy uznano okoliczności inne niż choroby (…). W zasadzie może to mieć miejsce w następujących dwóch przypadkach:(…) b) Gdy występują okoliczności lub problemy wpływające na stan zdrowia danej osoby, lecz same w sobie nie stanowiące choroby ani urazu (…)”.
Wypalenie w ICD-11
ICD-11 była opracowywana od ponad 10 lat. 25 maja 2019 r. została przedstawiona na 72. Światowym Zgromadzeniu Zdrowia, a WHO nadała temu rozgłos. Wikipedia opisuje tamto zjawisko następująco: „W maju 2019 r. wiele mediów błędnie podało, że wypalenie zawodowe zostało de novo dodane do ICD-11. W rzeczywistości wypalenie zawodowe znajduje się również w ICD-10 (Z73.0), aczkolwiek tylko z krótką, jednozdaniową definicją. W ICD -11 znajduje się dłuższe podsumowanie i wyraźnie zaznaczono, że kategoria ta powinna być stosowana tylko w kontekście zawodowym” (tłumaczenie własne*).
W ICD-11 nowe jest podejście do wypalenia, które polega na tym, że powiązano wypalenie wprost z czynnikami ze środowiska pracy: „Wypalenie zawodowe odnosi się w szczególności do zjawisk zachodzących w kontekście zawodowym i nie powinno być stosowane do opisu doświadczeń w innych dziedzinach życia”.
Opisano wypalenie szerzej niż w ICD-10, wykorzystując kryteria opracowane przez Maslach:
- uczucie ubytku energii lub wyczerpania,
- zwiększony dystans psychiczny wobec własnej pracy lub poczucie negatywizmu lub cynizmu związanego z pracą,
- poczucie braku skuteczności i braku osiągnięć.
W ICD-11 wypalenie umieszczone jest w:
- rozdziale 24 „Czynniki wpływające na stan zdrowia lub kontakt ze służbą zdrowia”,
- grupie „Czynniki wpływające na stan zdrowia”
- w sekcji „Problemy związane z zatrudnieniem lub bezrobociem”.
Wypalenie oznaczono kodem QD85 i opisano jako „zespół, którego koncepcja zakłada, że jest ono wynikiem przewlekłego stresu w miejscu pracy, z którym nie udało się skutecznie poradzić”.
Kiedy ICD-11 w Polsce?
W marcu 2021 r. zapadła decyzja o dofinansowaniu projektu „Poprawa jakości informacji medycznej dzięki wzrostowi kompetencji, wiedzy oraz umiejętności pracowników podmiotów leczniczych w zakresie prawidłowego posługiwania się klasyfikacją ICD-11 (I etap prac)”. Jednym z celów tego projektu jest przetłumaczenie ICD-11 na język polski i opracowanie jej zgodnie ze standardami informatycznymi obowiązującymi w polskiej ochronie zdrowia. W opisie projektu wskazuje się, że jego realizacja zakończy się 30 czerwca 2023 r.
ICD-11 zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2022 r., natomiast Polska, podobnie jak pozo-stałe państwa, ma 5-letni okres przejściowy na jej wdrożenie. Do czasu wdrożenia ICD-11 będzie obowiązywała w Polsce ICD-10 w wersji 2008 na mocy umowy wiążącej Polskę z WHO o sygnaturze TR/10/017-019.
Zwolnienie lekarskie z rozpoznaniem wypalenia zawodowego
Uważna lektura Press Release WHO z 28 maja 2019 r., prowadzi nas do zapisów: „Nie jest klasyfikowane jako stan chorobowy” oraz „(…) który obejmuje powody, dla których ludzie kontaktują się ze służbą zdrowia, ale które nie są klasyfikowane jako choroby lub warunki zdrowotne”.
.){kind=link}