W Polsce patriotyzm mocno zakorzenił się w przeszłości. Czcimy bohaterów, bohaterki i rocznice wydarzeń historycznych, a mniejszą uwagę poświęcamy temu, że troska o współobywatelki i współobywateli powinna dotyczyć nie tylko tych, którzy obecnie żyją, ale też tych, którzy rodzą się teraz lub urodzą się w przyszłości. Trzeba myśleć nie tylko o przeszłości i to w kontekście lokalnym, czyli obrębie administracyjnym państwa, tylko o przyszłości w kontekście globalnym. Mieć świadomość, że nasze działania wpływają na inne kraje, a działania innych krajów wpływają nasze życie społeczne, polityczne, ekonomiczne i prywatne.
Obchodząc Narodowe Święto Niepodległości 11 listopada, wspominamy wydarzenia sprzed ponad stu lat. Jednak ten dzień może być także okazją do zastanowienia się nad przyszłością, ponieważ troska o to, co będzie, myślenie o przyszłych pokoleniach to również przejaw patriotyzmu.
Czym jest patriotyzm?
Z perspektywy etymologicznej patriotyzm to miłość do ojczyzny. Pojęcie to podkreśla, że państwo nie jest tylko wspólnotą terytorialną czy etniczną, ale również obejmuje więź psychologiczną między jej członkami. Współcześnie pojęcie ojczyzny jest dużo szersze niż w czasach, gdy państwo polskie odradzało się po drugiej wojnie światowej, wtedy ojczyzna oznaczała państwo narodowe. Obserwujemy obecnie patriotyzm lokalny, który dotyczy zamieszkiwanej przez nas miejscowości. Ponadto także patriotyzm europejski, odnoszący się do wspólnoty europejskiej, oraz patriotyzm globalny, dotyczący wszystkich ludzi na Ziemi.
W Polsce, z jej dramatyczną historią wojen i braku niepodległości, dominuje postrzeganie patriotyzmu w wersji bohaterskiej, zbrojnej. Jednak obecnie w spolaryzowanym polskim społeczeństwie jest większe zapotrzebowanie na patriotyzm obywatelski lub cywilny. Dotyczy on działań, które mają na celu przede wszystkim polepszenie sytuacji w danym państwie czy nawet na całym świecie. Jest to np. płacenie podatków, uczestnictwo w wyborach, angażowanie się w działania lokalne czy pomoc sąsiedzka.
Jednocześnie patriotyzm, chociaż jest uczuciem przywiązania i miłości, nie może być ślepy czy bezrefleksyjny. Prawdziwy patriotyzm możemy porównać do relacji z partnerką lub partnerem w związku. Będąc w takiej relacji, mimo że wspieramy tę drugą osobę, to zwracamy jej uwagę, gdy zrobi coś dla nas nieakceptowalnego. To samo dotyczy miłości do państwa. Jeśli wprowadzane prawa są sprzeczne z demokracją, jeżeli władza łamie prawa człowieka, to patriotyzmem będzie sprzeciwienie się temu.
Młodzi biorą sprawy w swoje ręce
W ostatnich latach możemy zauważyć, że najmłodsze pokolenie obywatelek i obywateli naszego kraju, które do tej pory było postrzegane jako grupa najmniej zaangażowana w sprawy społeczne czy polityczne, wykazuje coraz większe zainteresowanie życiem publicznym.
Od kilku lat, a w szczególności od czasu wyborów prezydenckich w 2020 roku, obserwujemy wzrost zaangażowania młodych w sprawy publiczne i polityczne. Przejawia się to zarówno w wyższej partycypacji politycznej, poprzez udział w wyborach czy demonstracjach, ale też w deklaracjach zainteresowania polityką. To najbardziej zaangażowane politycznie pokolenie młodych od czasów transformacji demokratycznej. Co więcej, pozytywnym trendem, który możemy zauważyć w ostatnich latach, jest walka z próbą zawłaszczenia patriotyzmu przez ruchy skrajnej prawicy. Obecnie biało-czerwone flagi pojawiają się na manifestacjach w obronie praw kobiet, praw mniejszości seksualnych, podczas demonstracji antyfaszystowskich. A przecież walka o prawa grup dyskryminowanych, w odróżnieniu od nacjonalistycznych marszów, to prawdziwie obywatelska postawa.
Zielony patriotyzm
Troska młodego pokolenia o środowisko i przeciwdziałanie zmianom klimatycznym to także przejaw patriotyzmu. Ma to szczególne znaczenie dla naszego kraju, ponieważ pod kątem zanieczyszczenia powietrza Polska jest jednym z liderów w Unii Europejskiej. Każdego roku z tego powodu umiera około czterdzieści tysięcy ludzi. To tak, jakby co roku z mapy Polski zniknęło miasto wielkości Świdnika czy Świnoujścia. Tych kłopotów moglibyśmy nie doświadczać, gdyby wcześniej przeprowadzona została transformacja energetyczna kraju.
Zmiany klimatyczne to problem zaniedbany przez wcześniejsze pokolenia, a równocześnie jedno z największych współczesnych zagrożeń dla ludzkości. Co ważne, ta kwestia dotyczy wszystkich krajów na świecie, szczególnie tych, które generują najwięcej gazów cieplarnianych, chociaż skutki ocieplania klimatu ponoszą przede wszystkim mieszkańcy biednych krajów Południa.
To jest znany w naukach społecznych problem wspólnego pastwiska – każdemu krajowi opłaca się ekonomicznie jak najbardziej eksploatować środowisko naturalne, wywierając negatywny wpływ na pozostałe obszary. Jednak jeśli robią to wszyscy, to mamy sytuację, w której wszyscy tracą. Zmiany klimatyczne dotkną przede wszystkim młodych ludzi i ich dzieci. Tymczasem młodzi czują się pozostawieni sami z tym problemem przez starsze pokolenia. Są więc świadomi, że muszą wziąć sprawę walki ze zmianami klimatu we własne ręce.
Autorka: dr Agnieszka Kwiatkowska, socjolożka i politolożka z Instytutu Nauk Społecznych Uniwersytetu SWPS.
