Jak uwolnić potencjał zawodowy seniorów?. Tylko 17,7% Polaków w wieku 60+ było aktywnych zawodowo pod koniec 2020 r. Zdecydowana większość seniorów – 68 proc. dobrze ocenia swoją kondycję fizyczną, a zaledwie 8 proc. osób w wieku 60+ nie korzysta z urządzeń cyfrowych. Jednocześnie, 68 proc. ma poczucie jakiejś formy wykluczenia społecznego, a ponad połowa 57 proc. odczuwa gorsze traktowanie na rynku pracy. Czym to jest spowodowane i jak zwiększyć aktywność życiową i zawodową seniorów?
Jak twierdzą analitycy Polskiego Instytutu Ekonomicznego, autorzy raportu „Behawioralnie o polityce aktywizacji seniorów” oraz policy paper „Srebrząca się gospodarka. Jak uwolnić potencjał seniorów?” zwiększenie aktywności zawodowej seniorów będzie możliwe po spełnieniu dwóch warunków. Po pierwsze, jeżeli uda się zmienić ich dotychczasowe przyzwyczajenia. Po drugie, wykorzenić ze społeczeństwa powszechne stereotypy dotyczące osób starszych.
Ograniczające bariery mentalne
Tylko co 6 Polak w wieku 60+ pracuje. Do podstawowych barier utrudniających aktywność ekonomiczną seniorów zaliczają się te związane z wykluczeniem społecznym: transportowym, cyfrowym i zdrowotnym. Barierom strukturalnym towarzyszą ograniczenia behawioralne utrudniające utrzymanie aktywności gospodarczej osób starszych, takie jak np. oddziaływanie negatywnych stereotypów czy poczucie nieprzydatności wśród osób starszych.
Poprawa jakości polityki senioralnej w Polsce jest zauważalna, ale zbyt powolna. Wciąż brakuje wykorzystania perspektywy lokalnej oraz bardziej skutecznego włączania organizacji pozarządowych w proces aktywizacji seniorów. W organizacjach senioralnych brakuje wyszkolonych i kompetentnych przywódców, motywacji do podejmowania niestandardowych inicjatyw i wspólnych działań poszczególnych podmiotów.
Potencjał zawodowy seniorów
Zgodnie z danymi Eurostatu, w latach 2005-2019 wskaźnik zatrudnienia wśród mieszkańców UE w grupie osób 55-64 lat wzrósł z 40 proc. do 59 proc. Również w Polsce odnotowano w tym okresie wzrost, z 27 proc. do ok. 50 proc. Wśród Polaków w wieku 60+, pracę zawodową wykonywało 17,7 proc. osób. O ile w grupie 60-64 latków pracujących jest 39 proc., to w przypadku osób w wieku 65 lat i więcej jest to już tylko 6 proc.
Jak pokazują badania PIE, poziom ucyfrowienia polskich seniorów jest relatywnie wysoki. 73 proc. osób powyżej 60. roku życia korzysta ze smartfona. 70 proc. z komputera lub laptopa. Ponadto. Zaledwie 8 proc. seniorów nie korzysta z żadnych urządzeń cyfrowych. Częściej ze smartfonów oraz komputerów korzystają młodsi seniorzy (60-64 lata).
Dyskryminacja seniorów główną barierą aktywności
Głównym problemem wpływającym na aktywność seniorów jest wykluczenie społeczne. Aż 68 proc. osób w wieku 60+ żyje w poczuciu całkowitego lub częściowego wykluczenia. A zaledwie 12 proc. badanych nie doświadczyło żadnej formy wykluczenia. Najczęściej zgłaszanym problemem jest dyskryminacja na rynku pracy, które dotknęła aż 57 proc. seniorów.
W zdrowym ciele zdrowy duch
Skuteczna aktywizacja seniorów to przede wszystkim uwzględnienie ich potrzeb oraz rozpoznanie barier, z jakimi osoby 60+ się stykają. Ponad 90 proc. seniorów deklaruje, że żyje w poczuciu sensu życia i lubi dzielić się wiedzą i doświadczeniem z innymi. Aż 85 proc. twierdzi, że lubi się uczyć nowych rzeczy. 82 proc. uważa, że ma jeszcze w życiu wiele do zrobienia.
Ważnym zastrzeżeniem jest jednak w tym przypadku stan zdrowia. Większość seniorów (60 proc.) pozytywnie ocenia swój stan zdrowia, a 68 proc. pozytywnie widzi swoją sprawność fizyczną. Jednak wśród tych, którzy swój stan zdrowia postrzegają jako niekorzystny, występuje również obniżone poczucie sensu życia oraz znacznie słabszy potencjał do doskonalenia umiejętności i rozwoju.
Jak ograniczyć bariery w aktywności zawodowej seniorów?
Barierom strukturalnym blokującym aktywność seniorów towarzyszą ograniczenia behawioralne. Utrudniają one utrzymanie aktywności gospodarczej osób starszych. Należą do nich m.in.: oddziaływanie negatywnych stereotypów i częstsze poleganie na uproszczonych metodach wnioskowania. Ponadto przeciążenia poznawcze, ale także niedostosowanie procesów rekrutacyjnych czy pośrednictwa pracy.
Tymczasem popularne stereotypy dotyczące seniorów (mniejsza motywacja do pracy, niechęć do udziału w szkoleniach i rozwoju kariery, niechęć do zmian, nieufność, słaba kondycja zdrowotna i większa trudność w godzeniu obowiązków zawodowych i osobistych) w większości nie znajdują potwierdzenia w badaniach empirycznych. Co więcej, osoby starsze mają często lepsze predyspozycje do zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej niż osoby wchodzące w wiek produkcyjny.
Wśród najważniejszych rekomendacji dotyczących możliwości pełniejszego wykorzystania potencjału seniorów, znajdują się przede wszystkim: wdrożenie kompleksowej strategii zwalczającej stereotypy dotyczące seniorów wśród pracodawców i samych seniorów. Modyfikacje w procesach pośrednictwa pracy zwiększające szansę powrotu na rynek pracy i wizualizacja konsekwencji możliwego przejścia na emeryturę. Ponadto wykorzystanie społeczności lokalnych do angażowania seniorów w działalność gospodarczą oraz wprowadzenie mechanizmu stopniowego przechodzenia na emeryturę. Istotnym czynnikiem poprawiającym status seniorów byłyby także działania na rzecz podniesienia ich kompetencji w podejmowaniu decyzji związanych z kontynuacją aktywności zawodowej.
Źródło:PIE
