Dzisiaj rozpoczynają się prace Podkomisji Sejmowej do rozpatrzenia rządowego projektu ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (ZSEE). Zdaniem Konfederacji Lewiatan jest to jeden z ostatnich projektów legislacyjnych, który przed nadchodzącymi wyborami zelektryzuje parlament. Rynek gospodarki zużytym sprzętem jest bowiem pełen nieprawidłowości i nadużyć.
Na nieprawidłowości na rynku zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym wskazywały m.in. raport Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową[1], raport „Polityka surowcowa Polski – rzecz o tym, czego nie ma, a jest bardzo potrzebne.”[2]czy analiza rynku ZSEE dokonana przez PWC.
– Wszyscy są zgodni, szara strefa powstała na skutek luk prawnych i niewystarczającego nadzoru. Nieuczciwe praktyki są powszechne i systematycznie wypierają z rynku działających uczciwie przedsiębiorców. Nadużycia i nieprawidłowości sprowadzają się głównie do wydawania fałszywych zaświadczeń o przetworzeniu sprzętu, który nigdy nie został zebrany lub został przetworzony niezgodnie z normami – mówi Agata Staniewska, ekspertka Konfederacji Lewiatan.
Przedsiębiorcy czekali na projekt nowej ustawy ZSEE, z nadzieją, że wyeliminuje patologie. Wydawało się to oczywiste, bo kto, jak nie Ministerstwo Środowiska, powinno dbać o środowisko. Tymczasem w projekcie, który trafił do Sejmu, zabrakło narzędzi, które mogłyby doprowadzić do zmiany i uzdrowić system. Z pewnością w parlamencie przedsiębiorcy będą przekonywać decydentów, że warto o środowisko dbać i walczyć z nieuczciwą praktyką. Ale czy to tak właśnie powinno się odbywać?
Zużyty sprzęt elektroniczny i elektryczny – jakie wyzwania przed nami
W 2013 roku na terytorium Polski wprowadzono łącznie ponad 486 tys. ton sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Osiągnęliśmy poziom zbierania sprzętu rzędu 171 tys. ton. Czyli Polska wypełniła obowiązki nałożone na nią przez UE, które mówią o konieczności osiągnięcia poziomu zbiórki 4 kg na mieszkańca na rok. Jednak zgodnie z przepisami Dyrektywy 2012/19/WE będziemy musieli zbierać i przetwarzać ok 11 kg ZSEE na mieszkańca już w 2021 roku. Termin ten został Polsce odroczony na 2 lata ze względu na brak odpowiedniej infrastruktury i niski poziom odzysku.
Aby podołać temu wyzwaniu powinniśmy tworzyć infrastrukturę już dziś, żeby móc wypełniać poziomy, które będą nas obowiązywać za kilka lat. Jeśli jednak system będzie opierał się na szarej strefie nie ma możliwości, żeby inwestycje ruszyły, ponieważ ryzyko po stronie przedsiębiorcy, że nie trafi do niego strumień odpadów, będzie zbyt wysokie.
Mając to na uwadze, rząd i parlament powinni w projekcie ustawy wprowadzić zapisy, które wyeliminują szarą strefę i stworzą warunki do skutecznego, efektywnego i przynoszącego realne korzyści dla środowiska systemu.
Jak uzdrowić system?
Według Konfederacji Lewiatan do ustawy powinny zostać wprowadzone kompleksowe mechanizmy:
- Zapewniające, że środki pozyskane przez organizacje odzysku ZSEE będą przeznaczane na finansowanie budowy systemu zbiórki i przetwarzania ZSEE. Obecne przepisy umożliwiają bowiem, w przypadku osiągnięcia przez organizację odzysku ZSEE dochodu, wypłatę dywidendy akcjonariuszom organizacji odzysku. Obecnie powszechnym procederem jest wypłacanie wysokich dywidend przez organizacje odzysku (a latach 2006-2013 organizacje odzysku wypłaciły w formie dywidend 70,3 mln PLN, z czego w latach 2009-2013 46,1 mln PLN[3]). Biorąc pod uwagę, że organizacje odzysku powstały na mocy ustawy, jako podmioty dedykowane, które w imieniu przedsiębiorców będą realizować obowiązek zbiórki i przetwarzania ZSEE, powinny być traktowane jako organizacje zaufania publicznego. Ich celem nie jest zarabianie pieniędzy, a profesjonalna i efektywna realizacja obowiązku nałożonego ustawą. Z tego samego powodu, zakład przetwarzania, będący właścicielem organizacji odzysku, nie może wykonywać i potwierdzać wykonanie obowiązków ustawowych dla własnej organizacji, bo w ten sposób eliminuje podstawową zasadę transparentności i ogranicza zasady wolnej konkurencji.
- wprowadzenie monitoringu on-line przepływu ZSEE poczynając od zbierającego zużyty sprzęt, a kończąc na prowadzącym recykling tego rodzaju odpadów jest absolutnie kluczowe dla skutecznego wyeliminowania bieżących nieprawidłowości.
- wzmocnią pozycję organów kontrolnych poprzez wyposażenie ich w skuteczne instrumenty nadzoru. Obecnie pomimo powszechnej wiedzy na temat występowania nieprawidłowości w systemie zagospodarowania ZSEE inspekcja nie ma instrumentów pozwalających na uchwycenie takich nieprawidłowości. Dla skutecznej kontroli należałoby wprowadzić możliwość przeprowadzania niezapowiedzianych kontroli oraz kontroli krzyżowych.
Posiedzenie Podkomisji Sejmowej do rozpatrzenia projektu ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym rozpocznie się dzisiaj o godzinie 18.00.
[1] „Funkcjonowanie i nieprawidłowości w systemie zarządzania zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym (ZSEE) w Polsce”, IBnGR
[2] „„Polityka surowcowa Polski – rzecz o tym, czego nie ma, a jest bardzo potrzebne.” – Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej, 2015
[3] Dane z analizy PWC
