Za niedopełnienie obowiązków z zakresu BHP odpowiadają pracodawcy i przełożeni. Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. W ramach BHP pracodawca przygotowuje regulaminy, wytyczne, prowadzi szkolenia ogólne, stanowiskowe i okresowe. Niedopełnienie tych obowiązków może skutkować wypadkiem przy pracy i odpowiedzialnością spółki (zakładu pracy), ale też indywidualną odpowiedzialność karną osoby winnej takiego naruszenia.
Każde naruszenie przepisów BHP, niezależnie od tego, czy doprowadziło do jakiegokolwiek wypadku przy pracy, jest wykroczeniem z art. 283 § 1 Kodeksu pracy. Przepis ten przewiduje karę grzywny od 1,000 do 30,000 zł. Obowiązki, których naruszenie powoduje tę odpowiedzialność, są wymienione w wielu różnego rodzaju aktach prawnych. Podstawowe obowiązki z zakresu BHP przewiduje Kodeks pracy (Dział Dziesiąty), ustawy, ale też szereg rozporządzeń, w tym podstawowe Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów1) bezpieczeństwa i higieny pracy. Szczegółowe obowiązki z zakresu BHP mogą także przewidywać instrukcje użytkowania różnorodnych maszyn czy urządzeń, reguły dopuszczenia ich do użytkowania. Wreszcie, pracodawcy, wydając wytyczne i wskazówki z obszaru BHP, sami narzucają na siebie pewne dodatkowe rygory.
Jeśli w wyniku naruszenia przepisów lub zasad BHP dojdzie do narażenia pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowie, takie naruszenie jest przestępstwem z art. 220 Kodeksu karnego. Zagrożenie nie musi się urzeczywistnić – odpowiedzialności nie wyklucza to, że pracownik uniknie wypadku „w ostatniej chwili” albo dzięki pomocy innego pracownika. Wystarczy jedynie, aby naruszenie zasad BHP narażało go na wymienione wyżej skutki. Za takie przestępstwo grozi kara pozbawienia wolności (jeśli sprawca umyślnie naruszył zasady, nawet, jeśli nie miał zamiaru narażenia pracownika) lub karzy grzywny (do 1.080.000 zł), ograniczenia wolności (tzw. prace społeczne w wymiarze od miesiąca do 2 lat) albo pozbawienia wolności do roku – jeśli działał nieumyślnie.
Odpowiedzialność za opisane wykroczenie i przestępstwo ponosi osoba odpowiedzialna za BHP, jest to przede wszystkim pracodawca. Za bezpieczeństwo podległych sobie pracowników odpowiadają jednak kierownicy i przełożeni. Jeśli to oni są winni naruszenia zasad BHP (np. dopuścili do użytkowania niesprawnego urządzenia, nie przeprowadzili szkolenia stanowiskowego), to oni mogą zostać ukarani. Właściwe uporządkowanie kompetencji przełożonych oraz nałożenie na nich konkretnych obowiązków z zakresu BHP pozwala więc uniknąć odpowiedzialności wyższej kadry kierowniczej – w tym dyrektorów i członków zarządu.
Autor: dr Damian Tokarczyk, adwokat w kancelarii Raczkowski
