Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa), roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób ubezpieczonych w danym roku kalendarzowym, nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (w 2017 roku – 127.890,00 zł).
Konsekwencją wprowadzenia powyższej regulacji od stycznia 1999 roku, było również ograniczenie wysokości podstawy wymiaru emerytury i renty do kwoty przychodu, od którego były odprowadzone składki (art. 15 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Zgodnie z rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (druk nr 1974), od dnia 1 stycznia 2018 roku ma przestać obowiązywać górny pułap składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, co spowoduje obowiązek odprowadzenia wyższych składek oraz uwzględnienia większej podstawy do świadczeń emerytalnych i rentowych.
Należy podkreślić, że świadczenia z systemu ubezpieczeń społecznych powinny być przyznawane zgodnie z zasadą solidaryzmu społecznego. Założeniem powyższych zasad jest ustanowienie świadczenia w odpowiedniej proporcji do wysokości zarobków, co nie będzie miało zastosowania w stosunku do osób odprowadzających składkę na fundusz emerytur pomostowych (której nie można nazwać składką, a podatkiem). Powyższa zmiana będzie kosztowna dla firm, które odprowadzają składki na Fundusz Emerytur Pomostowych, ponieważ limit dotyczący odprowadzania składek nie będzie miał również zastosowania do tej składki. Obowiązek opłacania składek na FEP dotyczy pracownika urodzonego po 31 grudnia 1948 roku, który wykonuje pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, tj. m.in. osoby pracujące w górnictwie, hutnictwie. W grupie osób, które będą musiały odprowadzać składki bez limitu podstawy wymiaru składek zapewne będą osoby, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej, z uwagi na warunek jaki należy spełnić, tj. wykonywanie prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed dniem 1 stycznia 1999 roku, bo rozpoczną pracę po 1998 roku. Zatem firmy zatrudniające pracowników pracujących w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze, będą finansowały rozrzutną politykę emerytalną.
Należy dodać, że obecny sposób wyliczenia świadczeń emerytalno-rentowych nie zezwala na ustanowienie świadczenia na zbyt wygórowanym poziomie, przez co w praktyce realizowana jest zasada solidaryzmu społecznego. Brak ograniczenia podstawy wymiaru emerytury i renty będzie skutkował obowiązkiem wypłaty wysokich świadczeń, co nie może być akceptowane społecznie z powodu dużej liczby ubezpieczonych otrzymujących minimalne świadczenie. Zapewne zlikwidowanie powyższego limitu spowoduje znaczne dysproporcje w otrzymywanych świadczeniach. W sytuacji braku ograniczenia podstawy wymiaru składek, powstanie znaczna dysproporcja w zakresie wkładu do funduszu ubezpieczeń społecznych (osoby głównie zatrudnione na podstawie umowy o pracę będą ponosić znaczne koszty ubezpieczenia emerytalnego i rentowego w stosunku do innych ubezpieczonych). Mimo deklarowanej zmiany w zakresie obliczania emerytur i rent, tj. zniesienia ograniczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru w wysokości 250% jest wielce prawdopodobne, że w przyszłości zostanie wprowadzone ograniczenie w wysokości emerytury i renty z uwagi na fakt, że składki zgromadzone w funduszu nie będą wystarczały na pokrycie tak wysokich emerytur. Spowoduje to, że wkład osób przekraczających 30 krotność do systemu, będzie
nie współmiernie wysoki w stosunku do otrzymywanego w przyszłości świadczenia.
Taka zmiana przepisów będzie zgodna z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, gdzie przyjmuje się, że ustawodawca musi zapewnić tylko świadczenia w minimalnej wysokości jak również, że zmiana modelu ubezpieczeń społecznych nie jest naruszeniem praw nabytych, ponieważ Konstytucja gwarantuje obywatelom tylko świadczenie w minimalnej wysokości (orzeczenia TK z dnia 19 listopada 1996 roku, sygn. K. 7/95, OTK ZU nr 6/1996, poz. 49 i z dnia 17 lipca 1996 roku., sygn. K. 8/96, OTK ZU nr 4/1996, poz. 32, oraz wyrok z dnia 4 grudnia 2000 roku, sygn. K. 9/00, OTK ZU nr 8/2000, poz. 294). Z uwagi na obecną sytuację FUS oraz na rażące dysproporcje w otrzymywanych świadczeniach, które powstaną można spodziewać się, że ustawodawca w przyszłości zmieni zasady ustalania wysokości emerytur, czy rent i takie działanie będzie zgodne z Konstytucją.
Konsekwencją wprowadzenia powyższej zmiany będzie również rezygnacja z zatrudnienia w oparciu o umowę o pracę przez osoby osiągające wysokie zarobki i wykonywania tożsamej pracy w oparciu o prowadzoną działalność gospodarczą, w której to przedsiębiorca może zadeklarować znacznie niższą podstawę wymiaru składek, co skutkuje odprowadzeniem niższych składek niż gdyby był zatrudniony na podstawie umowy o pracę.
Komentarz: dr Katarzyna Kalata
