W następnym budżecie UE na lata 2021-2027 Komisja Europejska zaproponowała 100 mld euro na badania naukowe i innowacje w ramach programu Horyzont Europa. Biorąc pod uwagę nakłady ponoszone przez 27 państw członkowskich UE (już bez Wielkiej Brytanii) na poprzedni program Horyzont 2020 to wzrost aż o 29%. Nasze instytucje publiczne, jak i firmy muszą zacząć w większym stopniu inwestować w innowacje – uważa Konfederacja Lewiatan.
W tym kontekście warto podkreślić, że według danych za 2017 r. Polska wykorzystała zaledwie 1% funduszy dostępnych na Horyzont 2020 dla całej UE, co jest w dużej mierze konsekwencją znacznie łatwiejszego dostępu naszych firm do funduszy strukturalnych, w ramach kopert narodowych. Jeśli jednak nasza gospodarka chce poradzić sobie z rosnącą presją płacową po stronie pracowników i przejść na wyższy poziom w światowym łańcuchu dostaw, co oznaczałoby jednocześnie większe zyski dla firm i wyższe zarobki dla pracowników, to zarówno instytucje publiczne, jak i firmy muszą zacząć w większym stopniu inwestować w innowacje. Należy pamiętać, że Polska przeznacza zaledwie 1% swojego PKB na badania i rozwój, podczas gdy średnia unijna to 2%, a tzw. „europejscy championi”, tj. kraje skandynawskie i Niemcy wydają na ten cel ok. 3% PKB.
Biorąc pod uwagę rosnącą globalną konkurencję w dziedzinie badań i innowacji już nie tylko ze strony USA, Korei Południowej i Japonii, ale także Chin, UE podjęła decyzję nie tylko o zwiększeniu dostępnych funduszy na badania i innowację, ale także o zreformowaniu samego programu Horyzont Europa, który będzie podzielony na trzy filary: otwarta nauka, globalne wyzwania i konkurencyjność przemysłu oraz otwarta innowacja. Pierwszy jest dostępny tylko dla świata nauki, ale drugi z 52,7 mld euro (56% całego programu) jest skierowany przede wszystkim do firm i przemysłu. Z tej kwoty 15 mld euro ma być przeznaczone na kluczowe technologie prorozwojowe, wciąż w Polsce niedoinwestowane.
W ramach tego filaru będą teraz także funkcjonować nowe ogólnounijne misje skupiające się na wyzwaniach społecznych i konkurencyjności przemysłowej. Ich przykładowy zakres tematyczny może obejmować tak zróżnicowane kwestie, jak walka z rakiem, czysty transport czy oczyszczenie oceanów z odpadów z tworzyw sztucznych.
Zdaniem eksperta Konfederacji Lewiatan Adama Dorywalskiego bardzo ważne jest, aby polskie firmy wykazały się aktywnością w prowadzonych przez Komisję Europejską konsultacjach publicznych dotyczących definiowania przyszłych misji, ponieważ będą one dostawały przez lata 2021-2027 dofinansowanie na poziomie 5-10 mld euro (ok 1 mld euro na misję). Jednym ze sposobów w jaki można wpłynąć na wybór ostatecznej listy misji jest większe zaangażowanie się przedsiębiorstw w zreformowane partnerstwa europejskie.
Program Horyzont Europa ma zamiar uporządkować liczbę partnerstw, które UE współprogramuje lub współfinansuje z partnerami, takimi jak przedstawiciele przemysłu i społeczeństwa obywatelskiego, aby zwiększyć ich efektywność i wpływ na osiągnięcie europejskich celów w zakresie unijnej polityki dotyczącej badań i innowacji, w tym właśnie zdefiniowania nowych misji.
Utworzona zostanie także Europejska Rada ds. Innowacji (skrót z ang. EIC), która będzie zarządzać 10 mld euro z trzeciego filaru (pozostałe 3,5 mld euro będzie w dyspozycji Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii). Filar ten stanowi 14% całego Horyzontu Europa i będzie zaadresowany przede wszystkim do sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). EIC ma być punktem kompleksowej obsługi finansującej za pomocą grantów i łączenia różnych środków finansowania (dostępnych poprzez Europejski Bank Inwestycyjny oraz program InvestEU) szybko rozwijające się innowacje wysokiego ryzyka, które mają duży potencjał tworzenia zupełnie nowych rynków. Zapewni ona bezpośrednie wsparcie dla innowatorów zarówno na wczesnym etapie prac, jak i na dalszym etapie rozwoju oraz wprowadzaniu na rynek.
Jak dodaje Kinga Grafa, dyrektorka biura Lewiatana w Brukseli Komisja Europejska tworzy nowe programy, które przyczynią się do większych inwestycji w badania i innowacje w UE, takich jak Cyfrowa Europa (9,2 mld euro), Program Kosmiczny (16 mld euro), Europejski Fundusz Obronny (3,5 mld euro na inwestycje w badania) czy też InvestEU. W przypadku tego ostatniego 15,2 mld euro ma pozwolić na udzielenie gwarancji z budżetu UE w wysokości 38 mld euro, które zostaną przeznaczone na wsparcie strategicznych projektów w całej UE. Polskie firmy powinny zawalczyć o te fundusze.
Dzięki przyciągnięciu inwestycji prywatnych i publicznych Komisja oczekuje, że w okresie 7 lat Fundusz InvestEU przyczyni się do powstania w całej UE dodatkowych inwestycji o wartości ponad 650 mld euro. Dodatkowo, w oparciu o powodzenie obecnego programu na rzecz konkurencyjności MSP (COSME), Komisja zaproponowała program na rzecz jednolitego rynku ze środkami o wysokości 4 mld euro, który ma umożliwić MSP rozwijanie się i rozszerzanie działalności również za granicą. Na program „Łącząc Europę” przeznaczone zostanie 42,3 mld euro na wsparcie inwestycji w ogólnoeuropejskie sieci infrastruktury transportowej (30,6 mld euro), energetycznej (8,7 mld euro) i cyfrowej (3 mld euro).
Należy także pamiętać, że aż 65-85% funduszy spójności ma zostać przeznaczonych na bardziej inteligentną i przyjazną dla środowiska Europę. Dlatego, jednym z większych wyzwań przed jakimi stanie UE w nowej perspektywie finansowej, będzie koordynacja i spójne zarządzanie tymi funduszami.
Opracowanie: Kinga Grafa – Konfederacja Lewiatan
