Obecny mechanizm ustawowej regulacji maksymalnej wysokości odsetek, w obliczu zmienności (spadku) stóp procentowych, może utrudniać przedsiębiorstwom zarządzanie ryzykiem finansowym. Warto więc zastanowić się nad jego zmianą – uważa Konfederacja Lewiatan.
Na październikowym posiedzeniu Rada Polityki Pieniężnej obniżyła stopę lombardową o 100 punktów bazowych, z 4% do 3%, czyli do poziomu najniższego w historii. Stopa lombardowa ma zaś bezpośredni wpływ na maksymalną wysokość odsetek kapitałowych. Zgodnie z kodeksem cywilnym, maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne). Oznacza to, że po październikowej decyzji RPP, maksymalna wysokość odsetek kapitałowych nie może przekraczać 12%, czyli o 4 pkt. proc. mniej niż do 8 października br.
Kiedy w 2006 r. wchodziła w życie regulacja tzw. „antylichwy”, stopa lombardowa wynosiła 5,75%, a co za tym idzie odsetki maksymalne nie mogły przekraczać 23%. Oznacza to prawie dwukrotny spadek od tego czasu. Wyjątkowy okazał się 2008 r., w którym stopa lombardowa przez pewien okres wynosiła nawet 7,5%, a tym samym maksymalna wysokość odsetek – 30%.
Z kolei zgodnie z planowanymi regulacjami, tj. z przyjętym przez Radę Ministrów projektem założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, proponuje się znowelizowanie przepisów kodeksu cywilnego odnoszących się do maksymalnej wysokości odsetek karnych poprzez przyjęcie zasady, że wysokość odsetek za czas opóźnienia nie może przekroczyć sześciokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Oznacza to, że gdyby projektowane przepisy weszły w życie, maksymalna wysokość odsetek karnych, po październikowej decyzji RPP nie mogłaby być wyższa, niż 18%, podczas gdy do 8 października wynosiłaby ona 24%., czyli 6 punktów procentowych więcej.
– Ze względu na występujące zmiany stóp procentowych, obecna sytuacja prawna, nie zapewnia stabilizacji wierzycielom, kredytodawcom, ani kredytobiorcom – choć ci ostatni niewątpliwie na obniżce skorzystali. Tam bowiem, gdzie oprocentowanie kredytu konsumenckiego jest równe maksymalnemu dopuszczalnemu poziomowi, nastąpi obniżka oprocentowania i w konsekwencji kredytobiorcy zapłacą niższe raty kredytu – mówi Bartosz Wyżykowski, radca prawny, ekspert Konfederacja Lewiatan.
Obecny mechanizm, w obliczu zmienności (spadku) stóp procentowych może jednak utrudniać przedsiębiorstwom zarządzanie ryzykiem finansowym. Dotyczy to również planowanej regulacji maksymalnych odsetek karnych. Odsetki karne pełnią bowiem funkcję nie tylko wynagrodzenia za korzystanie ze środków pieniężnych, ale stanowią też sankcję za naruszenie zobowiązania do zwrotu środków pieniężnych w terminie. Pełnią więc funkcję dyscyplinującą, tj. mają motywować do terminowego wykonania zobowiązania. W przypadku wejścia w życie projektowanych przepisów i kolejnych obniżek stopy lombardowej, istnieje ryzyko, że funkcje te przestałyby być realizowane.
Nie oznacza to, że ustawowa regulacja maksymalnej wysokości odsetek w ogóle nie jest potrzebna. Przeciwnie, ochrona kontrahentów i konsumentów przed wyzyskiem jest uzasadniona. Warto się jednak zastanowić nad wypracowaniem mechanizmów zapewniających większą trwałość.
– Niektóre państwa uzależniły wysokość odsetek od czynników rynkowych, a nie zmieniającej się stopy lombardowej, co daje stabilizację zarówno kredytodawcom, jak i kredytobiorcom. Przykładowo w Niemczech wysokość maksymalnych odsetek wynika z orzecznictwa Federalnego Sądu Najwyższego, który uznał, że lichwą jest ustalenie odsetek umownych w podwójnej wysokości od aktualnego poziomu rynkowej stopy procentowej lub odsetek wyższych o 12 punktów procentowych ponad aktualny poziom odsetek rynkowych – dodaje Bartosz Wyżykowski.
Nie trzeba się jednak odwoływać do regulacji zagranicznych aby znaleźć rozwiązania, które przynajmniej częściowo uwzględniają postulat stabilności. Można się np. wzorować na konstrukcji tzw. odsetek podatkowych. Zgodnie z Ordynacją Podatkową, stawka odsetek za zwłokę jest równa sumie 200% podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego plus 2%, z tym że stawka ta nie może być niższa niż 8%. Choć wysokość odsetek podatkowych jest więc również w dużym stopniu uzależniona od wysokości stopy lombardowej, to jednakowoż, mechanizm ustalania odsetek podatkowych zawiera dwa elementy stałe. Pierwszym takim elementem jest niewielka, lecz stała stawka 2%, która stanowi jeden ze składników ostatecznej sumy stawki procentowej odsetek. Drugim elementem jest ustawowo wyznaczona dolna granica stawki – obecnie na poziomie 8% – która nie może ulec obniżeniu. Niezależnie więc od wahań stóp procentowych ustalanych przez NBP, odsetki podatkowe pozostaną na stałym poziomie, nie spadając poniżej pewnego ustawowo określonego poziomu. Być może warto byłoby zadbać, aby podobne mechanizmy znalazły swoje odzwierciedlenie w odniesieniu do odsetek „cywilnych” – realizowałoby to w minimalnym stopniu postulat stabilności. Można więc rozważyć pozostawienie odniesienia do stopy lombardowej, ale jednocześnie wprowadzić minimalny poziom odsetek kapitałowych i odsetek karnych.
Konfederacja Lewiatan
