W związku z toczącą się w mediach dyskusją związaną ze skierowaniem przez Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego wniosku o zbadanie zgodności z Konstytucją RP przepisu art. 27 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w zakresie kwoty zmniejszającej podatek, Ministerstwo Finansów informuje, że istniejący w Polsce system podatkowy składa się z kilkunastu podatków.
Podatek dochodowy od osób fizycznych jest tylko jednym z elementów tego systemu. Dlatego też na wielkość obciążeń podatkowych nie można patrzeć jedynie przez pryzmat tego podatku, a w jego obszarze, wyłącznie poprzez konstrukcję obowiązującej skali podatkowej.
Obecny kształt skali podatkowej obowiązuje od 2009 r. kiery wprowadzono dwustopniową skalę podatkową ze stawkami podatkowymi w wysokości 18% i 32%, z kwotą zmniejszającą podatek określoną w pierwszym przedziale skali podatkowej w wysokości 556,02 zł oraz jednym progiem dochodowym 85 528 zł. Dwustopniowa skala podatkowa przyczyniła się do zmniejszenia obciążeń fiskalnych ogółu podatników podatku dochodowego od osób fizycznych. Skutek finansowy zastosowania ww. skali wyniósł łącznie 8,6 mld zł.
Jednak koncentrowanie się wyłącznie na wysokości obowiązującej „kwoty wolnej od podatku” nie daje pełnego obrazu faktycznych obciążeń podatkowych. Pomimo bowiem stosunkowo niskiej „kwoty wolnej od podatku”, średnia efektywna stawka podatku dochodowego od osób fizycznych (wg danych z zeznań podatkowych za 2012 r.) wyniosła 8,15%, w tym 6,91% w pierwszym przedziale dochodu (do kwoty 85 528 zł) i 16,17% w drugim przedziale dochodu (powyżej 85 528 zł). Zatem efektywna stawka opodatkowania dochodów z pierwszego przedziału skali jest blisko trzykrotnie niższa od stawki nominalnej, zaś dla dochodów z drugiego przedziału skali dwukrotnie.
Podkreślić należy, że ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych zawiera wiele elementów, od których zależy wielkość obciążeń podatkowych. Należą do nich zarówno preferencyjne opodatkowanie dochodów małżonków oraz osób samotnie wychowujących dzieci, zwolnienia przedmiotowe czy obowiązujące odliczenia podatkowe.
Katalog zwolnień przedmiotowych obejmuje ponad 130 tytułów wyłączonych z opodatkowania tym podatkiem. Wśród nich znajduje się wiele tytułów o charakterze socjalnym. Istnieje także możliwość obniżenia dochodu o kwotę opłaconych ze środków podatnika składek na ubezpieczenia społeczne. Również możliwość odliczenia kwot przekazanych przez podatnika darowizn na cele dobroczynne, czy wydatków na cele rehabilitacyjne osób niepełnosprawnych jest elementem wpływającym na wysokość tego podatku.
Podatek dochodowy od osób fizycznych może być również obniżony poprzez odliczenie składek na ubezpieczenie zdrowotne (do 7,75% podstawy jej obliczenia) oraz ulgę na dzieci. Zwłaszcza ta ulga zasługuje na większą uwagę, gdyż obecnie trwają prace (projekt ustawy w Sejmie RP) nad zwiększeniem kwot ulgi na trzecie (ze 139,01 zł do 166,67 zł) oraz czwarte i kolejne dzieci (ze 185,34 zł do 225 zł), a także wprowadzeniem nowego rozwiązania, polegającego na zwrocie podatnikowi kwoty stanowiącej różnicę między kwotą przysługującego odliczenia a kwotą ulgi odliczonej od podatku do wysokości nieprzekraczającej łącznej kwoty zapłaconych przez podatnika składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, podlegających odliczeniu.
Z raportu OECD Taxing Wages wynika, że opodatkowanie osoby, której dochody wynoszą 67% przeciętnego wynagrodzenia wynosi 6% w 2013 r. Średnia stawka dla państw OECD wynosi 11,3% a dla państw OECD należących do UE 12,2%.
W przypadku opodatkowania polskiej rodziny z dwójką dzieci, w której jeden z małżonków otrzymuje przeciętne dochody, a drugi poniżej średnie (tj. 67% przeciętnego wynagrodzenia) wynosi ono 3,3%. Należy zauważyć, że jest to jeden z najniższych wskaźników wśród państw OECD. W wybranych państwach wynosi on odpowiednio we Francji 11,5%, w Wielkiej Brytanii 13,6% w Szwecji 15,7%. Średnia stawka dla państw OECD wynosi 12,5% a dla państw OECD należących do UE 13,1% .
Ważnym argumentem jest też wpływ takiego działania na dochody budżetowe. Podatek dochodowy od osób fizycznych pełni przede wszystkim funkcje fiskalne, tj. generuje dochody budżetowe państwa, a poprzez udziały we wpływach z tego podatku, także jednostek samorządu terytorialnego. Z dochodów tych pokrywane są wydatki publiczne, w tym dotyczące prowadzonej przez państwo polityki społecznej. Dlatego też systemu podatkowego nie należy utożsamiać z systemem pomocy społecznej będącym częścią polityki społecznej państwa, a w konsekwencji szukać analogii pomiędzy ustalaniem kryterium dochodu będącego podstawą do ubiegania się o świadczenia z pomocy społecznej i wysokością dochodu niepowodującego obowiązku zapłaty podatku
Przyjęcie rozwiązań zrównujących kwotę niepowodującą obowiązku zapłaty podatku (obecnie 3 091 zł) z dwunastokrotnością kwoty odpowiadającej kryterium dochodowemu dla osoby samotnie gospodarującej ubiegającej się o świadczenia z pomocy społecznej (542 zł x 12 = 6 504 zł), spowodowałoby ubytek dochodów z podatku, rzędu 12,74 mld zł, w tym dochodów budżetu państwa o 6,45 mld zł, a dochodów jednostek samorządu terytorialnego o 6,29 mld zł, a utrzymanie stabilności finansów publicznych jest dla państwa sprawą niezwykłej wagi.
Koncentrowanie się więc wyłącznie na wysokości obowiązującej „kwoty wolnej od podatku” nie daje pełnego obrazu faktycznych obciążeń podatkowych podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Pomimo bowiem stosunkowo niskiej „kwoty wolnej od podatku”, średnia efektywna stawka podatku dochodowego od osób fizycznych w 2013 r. wyniosła 8,24%, w tym 7,13% w pierwszym przedziale dochodu (do kwoty 85 528 zł) i15,73% w drugim przedziale dochodu (powyżej 85 528 zł). Powyższe świadczy to o tym, że opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób fizycznych de facto nie jest w Polsce wysokie i efektywna stawka podatku w tym przypadku jest o wiele niższa od stawki nominalnej.
