12 maja 2017 roku opublikowana została ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności. Wydłużony i jednoznaczny termin upadku zabezpieczenia, zwiększenie ochrony wierzyciela zabezpieczonego na nieruchomości, rozszerzenie zakresu postępowania o wyjawienie majątku. To najważniejsze zmiany kodeksu postępowania cywilnego, które wejdą w życie 1 czerwca 2017 roku.
Dwumiesięczny termin upadku zabezpieczenia.
Dotychczas, co do zasady, zabezpieczenie roszczeń upadało w terminie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, chyba że wierzyciel wszczął w tym czasie postępowanie egzekucyjne. Istniała luka prawna w sytuacjach, gdy np. z powodów formalnych odrzucano środek zaskarżenia wniesiony przez dłużnika. Orzeczenie zyskiwało wówczas prawomocność z datą wsteczną. Działo się tak, ponieważ odrzucony środek odwoławczy uznaje się za niebyły. Prowadziło to do sytuacji, w której zabezpieczenie powinno upaść w okresie pomiędzy formalnym uprawomocnieniem a ostatecznym odrzuceniem apelacji. Niejednokrotnie w praktyce okres taki przekraczał miesiąc, chociaż do czasu prawomocnego odrzucenia środka odwoławczego postępowanie pozostawało w toku. Z pomocą wierzycielom przychodziło orzecznictwo, które uznawało, że wierzyciel nie może ponosić negatywnych skutków odrzucenia środka zaskarżenia na skutek upływu miesięcznego terminu.
Ustawodawca wyszedł naprzeciw uzasadnionym interesom wierzycieli i usunął lukę w przepisach. W komentowanej nowelizacji wskazał jednoznacznie, że początek terminu upadku zabezpieczenia biegnie od dnia od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu, albo od uprawomocnienia się postanowienia o odrzuceniu apelacji lub innego środka zaskarżenia wniesionego przez dłużnika.
Co do zasady zabezpieczenie upadnie po dwóch miesiącach, a nie jak dotychczas w okresie miesiąca. Przepis szczególny lub sąd mogą określać termin w inny sposób. Jako przykład wskazać można, że zabezpieczenie roszczenia pieniężnego ustanowione na ruchomości, wynagrodzeniu za pracę, rachunku bankowym lub innej wierzytelności, a także zabezpieczenie w formie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem, zakładem rolnym albo zakładami wchodzącymi w część takich podmiotów, upadnie w okresie miesiąca.
Zabezpieczenie na nieruchomościach. Lepsza ochrona wierzyciela.
Dotychczas wpis ostrzeżenia o zakazie zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, jako zabezpieczenie roszczenia pieniężnego, do księgi wieczystej następował na wniosek uprawnionego. Ten zaś mógł dokonać wpisu dopiero po odebraniu postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia i złożeniu wniosku o dokonanie wpisu we właściwym sądzie wieczystoksięgowym, niejednokrotnie znacznie oddalonym od miejsca zamieszkania lub siedziby. To zaś wydłużało czas niezbędny do dokonania wpisu oraz umożliwiało dłużnikowi rozporządzenie nieruchomością, której księga wieczysta nie była obciążona żadnym ostrzeżeniem.
Po zmianach, sąd ustanawiający zabezpieczenie prześle z urzędu postanowienie do odpowiedniego sądu wieczystoksięgowego. Sąd ten dokona wpisu ostrzeżenia do księgi wieczystej i dopiero wówczas sąd wieczystoksięgowy zawiadomi o wydaniu postanowienia o zabezpieczeniu dłużnika oraz spółdzielnię. Ponadto, rozporządzenie prawem do lokalu dokonane po wpisie ostrzeżenia do księgi wieczystej będzie bezwzględnie nieważne. Utrudni to zbycie prawa nierzetelnym dłużnikom, którzy nie zostaną zaalarmowani o ustanowieniu zabezpieczenia przed jego ujawnieniem w księdze wieczystej.
Tożsama procedura obejmie zabezpieczenie w formie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości albo spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w przypadku zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych.
Ustawodawca wzmocnił także pozycję wierzyciela, który uzyskał zabezpieczenie w formie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu. Zgodnie z wolą ustawodawcy, czynność prawna dłużnika dokonana wbrew zakazowi zbywania lub obciążania będzie z mocy prawa bezwzględnie nieważna.
Opisywane zmiany znajdą zastosowanie do postępowań wszczętych po od 1 czerwca 2017 roku.
Pokrzywdzenie wierzycieli a wyjawienie majątku.
Komentowana ustawa nie zmienia podstawowych zasad rządzących postępowaniem o wyjawienie majątku. Dłużnik nadal zobowiązany będzie do ujawnienia składników swojego majątku oraz miejsca, w którym taki majątek się znajduje.
Ustawodawca wskazał wprost, że wyjawienie majątku obejmie również czynności dłużnika mogące być przedmiotem skargi pauliańskiej. W konsekwencji dłużnik będzie zobowiązany do ujawnienia informacji o dokonanych przez siebie odpłatnych i nieodpłatnych czynnościach prawnych obejmujących rzecz lub prawo. Ustawodawca nakłada na dłużnika taką powinność, gdy wartość rzeczy lub prawa przekroczy wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę w dniu dokonania czynności. Kolejnym warunkiem pozostaje to, aby dłużnik w wyniku dokonania czynności z osobą trzecią stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem czynności
Wskazany obowiązek obejmie czynności prawne dokonane w pięcioletnim okresie poprzedzającym wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Ustawodawca objął zakresem nowelizacji jedynie czynności prawne dokonane po wejściu ustawy w życie, czyli po dniu 31 maja 2017 roku.
Wierzyciele planujący skorzystać z obowiązku wyjawienia informacji o dokonanych z pokrzywdzeniem czynności prawnych muszą pamiętać, że kodeks cywilny ustala bezwzględny pięcioletni termin na stwierdzenie bezskuteczności czynności prawnej wobec pokrzywdzonego wierzyciela. Początkiem biegu terminu jest chwila dokonania czynności. Mogą się zatem zaistnieć sytuacje, w których dłużnik będzie zobowiązany do wyjawienia informacji o dokonanych czynnościach, ale wierzycielowi zabraknie czasu na wniesienie powództwa o uznanie czynności za bezskuteczną.
Stanie się tak na przykład, kiedy dłużnik dokona czynności z pokrzywdzeniem wierzycieli na cztery i pół roku przed wszczęciem egzekucji, a bezskuteczność postępowania egzekucyjnego zostanie stwierdzona po siedmiu miesiącach. Dłużnik będzie zobowiązany do ujawnienia czynności, ponieważ dokonał jej na cztery i pół roku przed wszczęciem egzekucji. Mimo to wierzyciel nie będzie mógł skutecznie wykorzystać tej informacji, ponieważ ostateczny pięcioletni termin na wniesienie powództwa upłynie.
Praktyka uczy, że postępowania o wyjawienie majątku prowadzone są dopiero po bezskutecznym postępowaniu egzekucyjnym. Warto będzie zatem zadbać o uzyskanie wyjawienia majątku odpowiednio wcześnie.
Postępowanie uproszczone do 20 tys. złotych
Ustawodawca rozszerzył zakres postępowania uproszczonego. W postępowaniach wszczętych po dniu 1 czerwca 2017 roku górna granica wartości przedmiotu sporu podniesiona zostanie do 20 tys. złotych. Dotychczas postępowanie uproszczone prowadzone było m.in. w sprawach o roszczenia wynikające z umów, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10 tys. złotych, a w sprawach o roszczenia wynikające z rękojmi, gwarancji jakości lub z niezgodności rzeczy sprzedanej konsumentowi z umową, o ile wartość przedmiotu umowy nie przekraczała tej kwoty.
Skutki nowelizacji.
Komentowane zmiany co do zasady należy ocenić jako korzystne z punktu widzenia ochrony wierzycieli. Nowelizacja może stanowić skuteczne narzędzie do obrony przed nierzetelnymi dłużnikami. Nie należy zapominać, że ustawodawca nie uchylił przepisu kodeksu postępowania cywilnego, który reguluje zasady odpowiedzialności wierzyciela za szkodę powstałą w majątku dłużnika na skutek wykonania zabezpieczenia, co zapewnia pewien niezbędny balans pomiędzy interesem dłużnika i wierzyciela stanowiąc pewien bezpiecznik o charakterze systemowym.
Autor: Jacek Salata, Prawnik, aplikant adwokacki w Praktyce Sporów Sądowych Kancelarii Kochański Zięba i Partnerzy
